به گزارش بی بدیل پرداز هوش مصنوعی بعنوان یک رشته جدید به حوزه رتبه بندی و مقالات راه یافته و رتبه ۱۳ ایران در دنیا از منظر تعداد مقالات و رتبه اول منطقه از منظر پایگاه های معتبر، نشان از توان علمی کشور دارد.
خبرگزاری مهر - گروه دانش و فناوری: هوش مصنوعی (Artificial Intelligence) بعنوان یک رشته علمی فنی جدید تاثیر غیر قابل انکاری بر فناوری ها و زندگی روزمره انسان ها داشته است. هوش مصنوعی، شاخه ای از علوم کامپیوتر شمرده می شود که ایده اصلی آن از فلسفه کلاسیک نشأت می گیرد. هوش از سه مقوله علمی شبکه های عصبی، سیستم های استدلال فازی و الگوریتم تشکیل شده و هدف آن نزدیک سازی رفتار و پاسخ یک سامانه کامپیوتری به الگوهایی است که انسان برپایه آنها رفتار می کند. برخی مهم ترین هدف هوش مصنوعی را تولید ماشین های دارای احساسات می دانند اما این تنها کارکرد این پدیده نیست. این رشته امروزه در حوزه های مختلف همچون پزشکی، علوم هوافضا، اکتشافات، تسلیحات نظامی، پیشبینی وضع هوا، نقشه برداری و شناسایی عوارض، تشخیص صدا، تشخیص گفتار، تشخیص دست خط، بازی ها و نرم افزارهای کامپیوتری به کار می آید. همینطور شاخه های متنوعی همچون شبکه های عصبی مصنوعی، پردازش تصویر و بینایی ماشین، الگوریتم های تکاملی، سیستم های خبره، یادگیری ماشین، داده کاوی، پردازش زبان طبیعی، بازشناسی گفتار و … را در بر می گیرد. رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر خود با نخبگان جوان و استعدادهای برتر علمی کشور از «هوش مصنوعی» بعنوان یک مساله مهم و آینده ساز نام بردند و تاکید کردند که «این مساله در اداره آینده دنیا نقش دارد و باید بگونه ای عمل نماییم که ایران جزو ۱۰ کشور برتر هوش مصنوعی در دنیا قرار بگیرد.» جمهوری اسلامی ایران هم اکنون در حوزه هوش مصنوعی فعالیتهای زیادی داشته است که همین مساله به قرار گرفتن در بین رتبه های برتر منطقه و دنیا منجر گردیده است اما جایگاه ایران در این عرصه از منظر دانشگاهی و رتبه بندی ها چگونه است. در این گزارش سعی شده با بررسی چند پایگاه علمی بین المللی به بررسی وضعیت تولید علم ایران در هوش مصنوعی بپردازیم.
پایگاه نیچر ایندکس: رتبه ۱۳ ایران در بین ۲۵ کشور برتر در مقالات علمی هوش مصنوعی پایگاه نیچر ایندکس (Nature Index) یک پایگاه داده علمی است که از مقالات تحقیقاتی انتشار یافته در یک گروه مستقل از ۸۲ مجله علمی باکیفیت بالا گردآوری شده است. این پایگاه داده توسط Nature Research گردآوری شده است. این شاخص ماهانه بروزرسانی می شود و داده ها را در دسترس قرار می دهد. در حوزه هوش مصنوعی Nature Index ۲۰۲۰ این پایگاه جداول ۱۰۰ مؤسسه برتر، ۲۵ مؤسسه درحال رشد، ۲۵ کشور / سرزمین برتر در هوش مصنوعی، ۱۰۰ مؤسسه آکادمیک برتر، ۱۰ مؤسسه برتر مراقبت های بهداشتی، ۱۰ مؤسسه غیردولتی NPO/NGO برتر، ۱۰ نهاد برتر دولتی، ۵ شرکت برتر، ۱۰۰ سازمان تحقیقاتی برتر (داده های ابعاد)، ۲۵ سازمان تحقیقاتی درحال رشد (داده های ابعاد) و ۲۵ کشور/ سرزمین برتر در هوش مصنوعی (پایگاه داده Dimensions ) را منتشر نموده است. در جدول ۲۵ کشور/ سرزمین برتر در هوش مصنوعی (داده های ابعاد) که بر مبنای پایگاه داده Dimensions و بر مبنای تعداد کل انتشارات (نشریه) در این حوزه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ رتبه بندی شده است، رتبه اول متعلق به چین با ۳۱۸ هزار و ۵۳۴ انتشار علمی و رتبه ۱۳ متعلق به ایران با ۳۰ هزار و ۲۲۱ انتشار علمی است.
پایگاه نیچر ایندکس: دانشگاه تهران در بین ۱۰۰ مؤسسه برتر در مقالات علمی هوش مصنوعی همینطور در جدول ۱۰۰ سازمان تحقیقاتی برتر در زمینه هوش مصنوعی (داده های ابعاد) هم جایگاه دانشگاه تهران در بین ۱۰۰ مؤسسه برتر حوزه هوش مصنوعی قرار دارد. این ۱۰۰ سازمان بر مبنای تعداد کل انتشارات در این حوزه از سال ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۹ رتبه بندی شده اند. رتبه اول این لیست به دانشگاه شینهوا کشور چین با ۱۱ هزار و ۸۶۷ انتشار و رتبه ۵۹ به دانشگاه تهران از ایران با ۳ هزار و ۶۶۹ انتشار علمی اختصاص دارد.
پایگاه رتبه بندی سایمگو: رتبه اول منطقه و رتبه پانزدهم دنیا برای ایران در هوش مصنوعی پایگاه رتبه بندی سایمگو (SCImago) در دانشگاه گرانادا اسپانیا، کشورها و دانشگاه ها را برپایه تعداد مقالات علمی مؤسسات آموزش عالی در بانک اطلاعاتی اسکوپوس رتبه بندی می کند. این رتبه بندی از سه شاخص تحقیقات و نوآوری و اجتماعی به صورت ترکیبی استفاده می نماید، در نسخه ۲۰۲۰ سایماگو مبحث هوش مصنوعی زیر مجموعه علوم کامپیوتر کشورها رتبه بندی شده است. بر طبق این پایگاه رتبه جمهوری اسلامی ایران در کل دنیا ۱۵ و در منطقه خاورمیانه اول است. همینطور در علوم شناختی بعنوان زیرمجموعه رشته روانشناسی که یکی از رشته های در رابطه با هوش مصنوعی شمرده می شود هم رتبه ایران در جهان ۳۶ و در منطقه خاورمیانه سوم است. در مهندسی برق و الکترونیک هم که بخشی از هوش مصنوعی به آن اختصاص دارد، ایران رتبه ۱۵ دنیا و رتبه اول منطقه خاورمیانه را به خود مختص کرده است.
رتبه اول ایران در منطقه در حوزه هوش مصنوعی بر مبنای پایگاه سایمگو رتبه ایران در دنیا در حوزه هوش مصنوعی بر مبنای پایگاه سایمگو رتبه بندی جهانی هوش مصنوعی از منظر علوم رایانه: حضور ۲ دانشگاه و یک پژوهشگاه ایرانی یکی دیگر از مهم ترین رتبه بندی های جهانی که می تواند جایگاه دانشگاه های ایرانی را در علوم کامپیوتر، هوش مصنوعی، نرم افزارها و رباتیک نشان دهد، رتبه بندی جهانی علوم کامپیوتر یا csrankings است. در این رتبه بندی مقالات محققان با نمایه
گوگل اسکولار آنها به نمایش در می آید. در واقع رتبه بندی علوم کامپیوتر (CSRankings) یک رتبه بندی مبتنی بر سنجه از برترین مؤسسات علوم کامپیوتر در سرتاسر جهان است. این رتبه بندی به دسته بندی دانشگاه ها در مناطق مختلف جهان پرداخته است و در بخش کل جهان تنها ۵۰ دانشگاه اول دنیا را به معرض نمایش گذاشته است. این رتبه بندی سنجه های هر دانشگاه را در فاصله ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ مورد بررسی قرار داده است.
جایگاه دانشگاه های ایرانی در رتبه بندی علوم کامپیوتر (CSRankings) منطقه آسیا دانشگاه صنعتی شریف با رتبه کل ۶۳ در آسیا مبحث زیر مجموعه بازه رتبه در آسیا هوش مصنوعی هوش مصنوعی ۶۴ بینش کامپیوتری ۵۹ یادگیری ماشینی و داده کاوی ۵۰ پردازش زبان طبیعی ۵۵ بازیابی وب و اطلاعات ۵۷ سیستم ها معماری کامپیوتر. شبکه های کامپیوتری. امنیت کامپیوتر. پایگاه های داده. طراحی اتوماسیون. جایابی سیستم ها. محاسبات با کارایی بالا. محاسبات تلفن همراه. اندازه گیری و عملکرد تحلیل و بررسی. سیستم عامل. زبان های برنامه نویسی. مهندسی نرم افزار ۵۶ نظریه ها الگوریتم ها و پیچیدگی. رمزنگاری. منطق و تأیید ۴۰ میان رشته ای زیست بوم بیوانفورماتیک. گرافیک کامپیوتری. اقتصاد و محاسبات. تعامل انسان و کامپیوتر. رباتیک. تجسم ۷۰
پژوهشگاه دانش های بنیادی با رتبه کل ۷۳ در آسیا مبحث زیر مجموعه بازه رتبه در آسیا هوش مصنوعی هوش مصنوعی. بینش کامپیوتری. یادگیری ماشینی و داده کاوی. پردازش زبان طبیعی. بازیابی وب و اطلاعات - سیستم ها معماری کامپیوتر. شبکه های کامپیوتری. امنیت کامپیوتر. پایگاه های داده. طراحی اتوماسیون. جایابی سیستم ها. محاسبات با کارایی بالا. محاسبات تلفن همراه. اندازه گیری و عملکرد تحلیل و بررسی. سیستم عامل. زبان های برنامه نویسی. مهندسی نرم افزار ۴۸ معماری کامپیوتر ۱۰ طراحی اتوماسیون ۲۴ اندازه گیری و عملکرد تحلیل و بررسی ۱۹ نظریه ها الگوریتم ها و پیچیدگی. رمزنگاری. منطق و تأیید - میان رشته ای زیست بوم بیوانفورماتیک. گرافیک کامپیوتری. اقتصاد و محاسبات. تعامل انسان و کامپیوتر. رباتیک. تجسم -
دانشگاه علم و صنعت ایران با رتبه کل ۸۵ در آسیا مبحث زیر مجموعه بازه رتبه در آسیا هوش مصنوعی هوش مصنوعی. بینش کامپیوتری. یادگیری ماشینی و داده کاوی. پردازش زبان طبیعی. بازیابی وب و اطلاعات ۸۱ پردازش زبان طبیعی ۵۲ سیستم ها معماری کامپیوتر. شبکه های کامپیوتری. امنیت کامپیوتر. پایگاه های داده. طراحی اتوماسیون. جایابی سیستم ها. محاسبات با کارایی بالا. محاسبات تلفن همراه. اندازه گیری و عملکرد تحلیل و بررسی. سیستم عامل. زبان های برنامه نویسی. مهندسی نرم افزار ۶۹ پایگاه های داده ۴۸ نظریه ها الگوریتم ها و پیچیدگی. رمزنگاری. منطق و تأیید - میان رشته ای زیست بوم بیوانفورماتیک. گرافیک کامپیوتری. اقتصاد و محاسبات. تعامل انسان و کامپیوتر. رباتیک. تجسم - با توجه به این که حوزه های هوش مصنوعی، رباتیک و علوم شناختی تلفیقی از علوم مختلف هستند، جهت بررسی از مجموعه علوم هنر و علوم انسانی، علوم کامپیوتر، علوم اجتماعی (زبانشناسی)،
نرم افزار، مهندسی کنترل و سیستم، مهندسی برق و الکترونیک، علوم اعصاب و علوم اعصاب شناختی، روانشناسی تجربی و شناختی، روانشناسی اعصاب و روانشناسی فیزیولوژیک استفاده شده است. همینطور از آنجائیکه خیلی از رتبه بندی های رایج و معتبر دنیا به صورت خاص به شاخه «هوش مصنوعی» نپرداخته اند و به حوزه های در رابطه با آن مانند علوم کامپیوتر، الکترونیک، علوم شناختی و … پرداخته اند جهت بررسی وضعیت هوش مصنوعی دانستن جایگاه ایران در علوم کامپیوتر بعنوان منبع اصلی این رشته تعیین کننده است.
پایگاه رتبه بندی یواس نیوز: حضور ۱۵ دانشگاه ایرانی در بین دانشگاه های برتر علوم کامپیوتر پایگاه رتبه بندی US News رتبه بندی موضوعی دانشگاه های جهان را انجام می دهد. این پایگاه دانشگاه ها را در ۴۳ حوزه موضوعی و با بهره گیری از داده های پایگاه معتبر مقالات علمی «کلایورت» (Clarivate) و داده های کتاب سنجی برپایه Web of Science رتبه بندی می کند. در این رتبه بندی موضوعی عملکرد تحقیقاتی دانشگاه در آن مبحث با معیارهایی مانند انتشارات، استنادها و شاخص شهرت جهانی بررسی شده است. با توجه به این که هوش مصنوعی به صورت مستقل بررسی نشده، تعداد ۷ دانشگاه ایرانی در بین دانشگاه های رتبه بندی شده توسط US News در مبحث علوم کامپیوتر که در رابطه با هوش مصنوعی است، حضور دارند. جدول دانشگاه های ایرانی حاضر در پایگاه رتبه بندی US News در علوم کامپیوتر نام دانشگاه رتبه در مبحث رتبه کلی دانشگاه تهران ۱۰۶ ۳۵۳ دانشگاه آزاد اسلامی ۱۶۰ ۴۳۴ دانشگاه صنعتی شریف ۲۲۶ ۶۴۷ دانشگاه صنعتی امیر کبیر ۲۵۳ ۶۴۷ دانشگاه علم و صنعت ایران ۴۱۶ ۹۲۹ دانشگاه شیراز ۴۳۳ ۸۳۳ دانشگاه صنعتی اصفهان ۴۶۳ ۶۸۹
رتبه بندی لایدن: حضور پررنگ دانشگاه های ایرانی در ریاضی و علوم کامپیوتر نسخه نظام رتبه بندی لایدن (leiden) در سال ۲۰۲۱ میلادی تعداد ۱۲۲۵ دانشگاه برتر جهان از ۶۹ کشور را در ۲۰ شاخص در چارچوب ۴ معیار کلی مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، دسترسی آزاد به انتشارات و تنوع جنسیتی مورد رتبه بندی قرار داد. در این ارزیابی ها از تولیدات علمی دانشگاه ها در سالهای ۲۰۱۶ الی ۲۰۱۹ از پایگاه اطلاعاتی Web of Science استفاده شده است. از کشور ایران ۳۶ دانشگاه در «علوم مهندسی» و ۲۹ دانشگاه در «ریاضی و علوم کامپیوتر» قرار دارند. این نظام رتبه بندی هوش مصنوعی را به صورت مستقل بررسی نکرده است. لیست دانشگاه های ایرانی تنها در «ریاضی و علوم کامپیوتر» در جدول زیر آمده است. جدول دانشگاه های ایرانی حاضر در پایگاه رتبه بندی لایدن در مبحث علوم کامپیوتر ردیف دانشگاه ردیف دانشگاه ۱ دانشگاه صنعتی امیرکبیر ۱۶ دانشگاه سمنان ۲ دانشگاه تهران ۱۷ دانشگاه شاهرود ۳ دانشگاه صنعتی شریف ۱۸ دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل ۴ دانشگاه علم و صنعت ایران ۱۹ دانشگاه گیلان ۵ دانشگاه شهید بهشتی ۲۰ دانشگاه کاشان ۶ دانشگاه فردوسی مشهد ۲۱ دانشگاه رازی کرمانشاه ۷ دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی ۲۲ دانشگاه زنجان ۸ دانشگاه تبریز ۲۳ دانشگاه ارومیه ۹ دانشگاه صنعتی اصفهان ۲۴ دانشگاه صنعتی سهند ۱۰ دانشگاه تربیت مدرس ۲۵ دانشگاه شهید چمران اهواز ۱۱ دانشگاه شیراز ۲۶ دانشگاه پیام نور ۱۲ دانشگاه اصفهان ۲۷ دانشگاه مازندران ۱۳ دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران ۲۸ دانشگاه صنعتی مالک اشتر ۱۴ دانشگاه شهید باهنر کرمان ۲۹ دانشگاه بوعلی سینا همدان ۱۵ دانشگاه یزد
رتبه بندی شانگهای: دانشگاه های ایرانی در بین ۵۰۰ دانشگاه برتر علوم در رابطه با هوش مصنوعی در بین رتبه بندی های معتبر جهان، نظام رتبه بندی شانگهای کشور چین یکی از سه نظام معتبر رتبه بندی در سطح بین المللی است که کیفیت آموزش، کیفیت اعضای هیئت علمی، برونداد پژوهشی و عملکرد سرانه، توسط شاخصهای ۶ گانه ارزیابی می شوند. در رتبه بندی موضوعی شانگهای در سال ۲۰۲۱ بیشتر از ۱۸۰۰ دانشگاه از میان ۴۰۰۰ دانشگاه در ۹۳ کشور و منطقه جهان در ۵۴ مبحث در علوم طبیعی، مهندسی، علوم زیستی، علوم پزشکی و علوم اجتماعی رتبه بندی شدند و دانشگاه های ایرانی در بازه ۵۰۰ دانشگاه برتر دنیا قرار گرفتند. جدول دانشگاه های ایرانی حاضر در پایگاه رتبه بندی شانگهای در مبحث علوم و مهندسی کامپیوتر موضوع: علوم و مهندسی کامپیوتر رتبه بندی شانگهای نام دانشگاه بازه رتبه دانشگاه آزاد اسلامی ۲۰۱-۳۰۰ دانشگاه تهران ۲۰۱-۳۰۰ دانشگاه صنعتی امیر کبیر ۴۰۱-۵۰۰ دانشگاه صنعتی شریف ۴۰۱-۵۰۰
رتبه بندی کیواس: ۳ دانشگاه ایرانی در بین ۲۰۰ دانشگاه برتر حوزه کامپیوتر نظام رتبه بندی جهانی کیو اس (QS) توسط مؤسسه «کاکارلی سیموندز» در کشور انگلستان در ۶ شاخص آموزش، پژوهش، قابلیت جذب در بازار کار و بین المللی سازی دانشگاه ها را رتبه بندی می کند. منابع اطلاعاتی مورد استفاده نظام کیو اس اطلاعات حاصل از نظرسنجی ها، اطلاعات عرضه شده از جانب دانشگاه ها و اطلاعات انتشارات علمی دانشگاه ها در پایگاه استنادی اسکوپوس (Scopus) در بازه زمانی ۵ ساله (۲۰۱۵-۲۰۱۹) و استنادات در بازه زمانی ۶ ساله (۲۰۱۵-۲۰۲۰) است. این نظام رتبه بندی به صورت مشخص در هوش مصنوعی دسته بندی موضوعی ندارد اما در حوزه های مرتبط همچون علوم کامپیوتر دانشگاه های ایرانی دارای رتبه هستند. جدول دانشگاه های ایرانی حاضر در پایگاه رتبه بندی کیواس در کامپیوتر موضوع: علوم و مهندسی کامپیوتر رتبه بندی کیواس نام دانشگاه بازه رتبه دانشگاه صنعتی شریف ۲۵۱-۳۰۰ دانشگاه تهران ۴۰۱-۴۵۰ دانشگاه صنعتی امیر کبیر ۵۵۱-۶۰۰
رتبه بندی تایمز: بالاترین رتبه دانشگاه های ایرانی در علوم کامپیوتر یک از رتبه بندی های مهم دنیا، رتبه بندی جهانی تایمز به صورت سالانه است که به ارزیابی و سنجش دانشگاه ها در حوزه های موضوعی مختلف می پردازد. در رتبه بندی موضوعی از ۱۳ شاخص عملکردی متناسب با معیارهای
آموزش، پژوهش، استنادات، وجهه بین المللی و ارتباط با صنعت بهره می گیرد. محاسبات رتبه بندی تایمز از سه منبع اطلاعاتی «داده های ارسالی از دانشگاه ها و مؤسسات آموزش عالی به صورت خود اظهاری»، «داده های حاصل از نظرسنجی شهرت توسط متخصصین آموزش عالی» و «اطلاعات تولیدات علمی مؤسسات آموزش عالی نمایه شده در پایگاه استنادی اسکوپوس» جمع آوری می شود. در حوزه علوم کامپیوتری ۱۲ دانشگاه از ایران در میان ۸۹۱ دانشگاه برتر جهان قرار دارند. دانشگاه های صنعتی شریف با بازه رتبه ای ۲۵۰-۲۰۱، دانشگاه صنعتی امیرکبیر، دانشگاه تهران با بازه رتبه ای ۴۰۰-۳۰۱، دانشگاه صنعتی اصفهان با بازه رتبه ای ۵۰۰-۴۰۱، دانشگاه های علم و صنعت ایران، شیراز، تبریز با بازه رتبه ای ۶۰۰-۵۰۱، دانشگاه های فردوسی مشهد، خواجه نصیرالدین طوسی، شهید باهنر کرمان، شهید بهشتی و یزد با بازه رتبه ای ۸۰۰-۶۰۱ در این لیست حضور دارند. جدول دانشگاه های ایرانی حاضر در پایگاه رتبه بندی تایمز در حوزه «علوم کامپیوتر» مبحث علوم کامپیوتر بازه رتبه دانشگاه ها ۲۰۱–۲۵۰ دانشگاه صنعتی شریف ۳۰۱–۴۰۰ دانشگاه صنعتی امیرکبیر. دانشگاه تهران ۴۰۱–۵۰۰ دانشگاه صنعتی اصفهان ۵۰۱–۶۰۰ دانشگاه علم و صنعت ایران. دانشگاه شیراز. دانشگاه تبریز ۶۰۱–۸۰۰ دانشگاه فردوسی مشهد. دانشگاه صنعتی خواجه نصیر طوسی. دانشگاه شهید باهنر کرمان. دانشگاه شهید بهشتی. دانشگاه یزد به گزارش بی بدیل پرداز به نقل از مهر، بررسی توان علمی کشور در حوزه هوش مصنوعی تنها به مقالات علمی و رتبه بندی های دانشگاهی محصور نمی گردد بلکه در حوزه های مختلفی که زیرشاخه های کاربردی هوش مصنوعی هستند هم میتوان ردپای توان محققان و دانشمندان ایرانی را مشاهده کرد. بنظر می رسد بخشی از این تصویر در آینه جهان بازنمایی شده و هنوز بخشی از آن با عنایت به نوپا بودن این رشته در ایران، مغفول مانده که ضرورت توجه مدیران و مسؤلان حوزه علم و فناوری کشور را می طلبد.
منبع: bibadil.org