بی بدیل پرداز: محصولات الکترونیکی که امروزه پیشرفتی بیش از پیش دارند، بعد از گذراندن دوره عمر خود، غیرقابل استفاده شده و به اصطلاح به زباله الکترونیکی بدل می شوند؛ این زباله ها ممکنست به روش های نامناسب که تبعات محیط زیستی دارد، دفن یا سوزانده شوند، یا بعد از بازیافت صحیح دو مرتبه در چرخه تولید قرار بگیرند.
به گزارش بی بدیل پرداز به نقل از ایسنا، به علت پیشرفت بیش از پیش فناوری خیلی از محصولات الکترونیکی بعد از گذشت چند سال از تولیدشان منسوخ می شوند؛ زباله های الکترونیکی یا به اصطلاح e-waste بیان کننده اینگونه محصولاتی است که دیگر مورد استفاده قرار نمی گیرند.
اگرچه واژه زباله های الکترونیکی مفهومی کلی را می رساند، اما تقریباً به تمامی وسایل خانه و کسب وکار همچون لوازم تلویزیون، کامپیوتر، لپ تاپ، تبلت،
تلفن همراه یا یخچال و فریزر، ماشین های لباسشویی و اسباب بازی هایی که شامل قطعات الکترونیکی هستند و بوسیله برق یا باتری تامین می شوند، بعد از گذراندن عمر مفید خود، اطلاق می شود. مفهومی که واژه زباله می رساند، مواردی مازاد بر استفاده دارنده آنست که بطور معمول استفاده دیگری از آنها نمی گردد، اما زباله های الکترونیکی علیرغم مشکلات و خطراتی که به علت مواد سازنده خود دارند، ماده های ارزشمندی هستند که در صورت مدیریت و بازیافت می توانند دومرتبه به چرخه استفاده بازگردند.
مشکل زباله های الکترونیکی اما به علت طبیعت محصولات تولید شده و معضلات دفع آنها که مضراتی برای محیط زیست و جوامع انسانی دارد یک نگرانی جهانی است و با وجود این که تخمین میزان جهانی این زباله ها دشوار است، اما واضح است که حجم عظیمی از آنها به کشورهای درحال توسعه که فرایندهای بازیافت روندی ابتدایی دارد ختم می شود. در سالهای اخیر، نگرانی ها درباره ی زباله های الکترونیکی افزایش پیدا کرده، بطوریکه سازمان ملل متحد نیز درباره ی افزایش چشم گیر زباله های الکترونیکی در جهان هشدار داد. یک برنامه ابتکاری سازمان ملل با عنوان حل مشکل زباله های الکترونیکی گزارشی منتشر نمود که برآورد می کرد وزن ابزار الکترونیکی دور ریخته شده در سال در سراسر جهان تا سال ۲۰۱۷ به ۶۵ میلیون و ۴۰۰ هزار تن خواهد رسید و بیشتر افزایش این نوع زباله متعلق به کشورهای رو به رشد خواهد بود.
طبق این گزارش خیلی از لوازم الکترونیکی که بصورت نامناسبی دور انداخته می شوند، شامل مواد شیمیایی همچون بریلیوم، آرسنیک، کادمیوم، جیوه و سرب هستند که در صورت رهاسازی در طبیعت بعد از آخر عمر مفید و بازیافت نشدن صحیح، آلوده کننده خطرناک محیط زیست به شمار می روند؛ این زباله ها همین طور شامل فلزاتی همچون پلاتین، طلا، نقره، مس، قلع، آلومینیوم و منگنز و نیز پلاستیک هستند که به عنوان عناصر باارزشی شناخته می شوند و می توانند برای مصارف صنعتی باردیگر به چرخه تولید بازگردند.
کارشناسان گفته اند تابحال ۱۷ عنصر دارای خاصیت های الکترومغناطیسی در جهان کشف و استخراج شده است و این فلزات در تمامی محصولات الکترونیکی امروز شامل مانیتورها، موبایل ها و حتی پره های انرژی بادی به کار گرفته می شوند. بازیافت این عناصر کمیاب در دستور کار راهبردی تمام کشورهای دنیا قرار گرفته و به صورتی بیشتر کشورها تمامی زباله های الکترونیکی خود شامل موبایل و کامپیوتر و تلویزیون و غیره را جمع آوری کرده و این فلزات گرانبها را از آنها جدا می کنند و سپس مورد بازیافت قرار می دهند.
چین که در سال ۲۰۱۱ به دومین کشور تولیدکننده زباله های الکترونیکی تبدیل گشته بود، در کنار معضلات زیست محیطی که تجمع زباله های الکترونیکی در این کشور در پی داشت توانست با راه اندازی صنعت زباله های الکترونیکی اشتغال زایی کرده و از مواهب بازتولید فلزات باارزش در این زباله ها نیز بهره مند شود. به اعتقاد کارشناسان، دفن زباله های الکترونیکی که به شکل وسیعی صورت می گیرد، اشتباه دیگری است که به علت وجود مواد شیمیایی خطرناک سبب ورود عناصر سنگین و سمی به آب های زیر زمینی، خاک و همین طور انتشار گازهای خطرناک در محیط شده و در صورت وجود آب های سطحی و بارندگی این آلودگی ها سریع تر به آب های زیرزمینی راه یافته و بوسیله چرخه آبی، حیات آبزیان و دیگر موجودات زنده همچون انسان را به خطر می اندازند.
همچنین سوزاندن این محصولات موجب می شود فلزات داخل این وسایل فرایندی مشابه پروسه استخراج را طی کنند که موجب آزاد شدن تشعشعات رادیواکتیویته می شود و بسیار آلاینده است و سوزاندن پلاستیک موجود در لوازم الکترونیکی نیز گازهای سمی خطرناک همچون دیوکسین منتشر می کند. طبق اطلاعات گزارش دوسامتینگ از کمپین های بزرگ برای جوانان و تغییرات اجتماعی، در سال ۲۰۰۹ مجموع وزن تلویزیون ها، کامپیوترها، لوازم جانبی (شامل پرینترها، اسکنرها، ماشین های فکس)، موس ها، کیبوردها و تلفن های همراه از کار افتاده ۲.۳۷ میلیون تن بود، هر ساله ۲۰ تا ۵۰ میلیون تن زباله الکترونیکی در سراسر جهان ایجاد می شود، گوشیهای همراه و سایر وسایل الکترونیکی شامل مقدار زیادی مواد باارزش همچون طلا یا نقره هستند، بازیافت یک میلیون لپتاپ، انرژی مورد نیازی معادل نیروی برق ۳۶۵۷ خانه در آمریکا را تامین می کند، ۲۴۰ کیلوگرم سوخت فسیلی، ۲۱ کیلوگرم مواد شیمیایی و ۱۵۰۰ کیلوگرم آب برای تولید یک کامپیوتر و مانیتور نیاز است.
حل معضل زباله های الکترونیکی با آموزش و تغییر عادات افراد در نتیجه ی آگاهی شروع می شود؛ خیلی از مردم برای مساعدت با بازیافت روزنامه، بطری، پلاستیک و سایر لوازم کاغذی و پلاستیکی آموزش دیده اند؛ با تلاش مناسب می توان لوازم الکترونیکی را نیز بصورت مناسب بازیافت کرد. بدین سبب با عنایت به این که اگر پسماند زباله های الکترونیکی همراه پسماندهای خانگی جمع آوری شود، به سامانه دفع زباله های معمولی راه می یابد، لازم است نهادهای مربوطه برای جمع آوری، تفکیک از مبدأ، حمل و بازیافت این زباله ها برنامه ریزی کنند، همانطور که هم اکنون در خیلی از کشورها زباله های الکترونیکی در مبدأ از سایر زباله ها جدا می شوند.
راهی برای معضل زباله های الکترونیکی موسسه IBM راهی یافته است که می تواند گوشیهای هوشمند قدیمی سمی را به پلاستیک هایی با قابلیت پزشکی تبدیل کند؛ پژوهشگران IBM یک پروسه چرخه جدید یافته اند که می تواند پلی کربناتی که برای ساختن گوشیهای هوشمند و سی دی ها مورد استفاده قرار می گیرد را تبدیل به پلاستیک های غیرسمی کند که به اندازه ای ایمن و محکم هستند که می توانند در مصارف پزشکی مورد استفاده قرار گیرند. پلی کربنات نه فقط در گوشیهای هوشمند و سی دی ها بلکه در صفحه های LED، لنزهای عینک و ظروف آشپزخانه یافت می شود؛ این مواد با گذشت زمان بر اثر تجزیه به بیسفونل ای (که ترکیب شیمیایی خطرناکی است) تبدیل می شوند و نگرانی قابل توجهی درباره ی تاثیرات این مواد شیمیایی بر روی مغز وجود دارد.
اما طبق تازه ترین "گزارش مونیتور زباله الکترونیکی جهانی ۲۰۲۰" سازمان ملل متحد، زباله الکترونیکی شامل هر وسیله ای که دو شاخه یا باطری دارد، در سال ۲۰۱۹ به رکورد ۵۳.۶ میلیون تن رسید که ۲۱ درصد نسبت به سال ۲۰۱۸ رشد داشت.
از میان وسایل الکترونیکی که سال میلادی ۲۰۱۹ دور ریخته شدند، تنها ۱۷.۴ درصد به ارزش ۱۰ میلیارد دلار بازیافت شدند. این به مفهوم آنست که طلا، نقره، مس، پلاتین و سایر مواد باارزش به ارزش ۵۷ میلیارد دلار که بالاتر از تولید ناخالص داخلی کشورهای زیادی است، بجای اینکه تصفیه و بازیافت شوند، دورریخته شده و سوزانده شدند. طبق گزارش کیتکونیوز، سازمان ملل متحد پیش بینی کرده که زباله الکترونیکی ممکنست تا سال ۲۰۳۰ به ۷۴ میلیون تن افزایش پیدا کند.
آفریقا چگونه در برخورد با زباله های الکترونیکی پیشتاز است؟ کشورهای آفریقایی راه مقابله با زباله های الکترونیکی را نشان می دهند. تلاش ۱۳ کشور در آفریقا باتوجه به نظارت جهانی زباله های الکترونیکی در سال ۲۰۲۰ یک سیاست، قانون و یا مقررات مربوط به زباله های الکترونیکی را داشتند. کوشش های آنها می تواند درسی برای کشورهای دیگر در سراسر جهان باشد که بدنبال بهبود سیستم های مدیریت زباله الکترونیکی خود هستند. راهکارهای بلندمدت برای مدیریت زباله های الکترونیکی به یک رویکرد منصفانه و اقتصادی مقرون به صرفه برای مسئولیت توسعه یافته تولیدکننده (EPR) نیاز دارد. مقررات باید شامل تعاریف روشن و قابل درک از ذی نفعان مختلف زباله الکترونیکی باشد تا از سردرگمی جلوگیری شود؛ خیلی از کشورهای آفریقایی در مقررات خود تعاریفی را در مورد مدیریت زباله های الکترونیکی و EPR ارائه کرده اند.
در نیجریه تولیدکنندگان به پوشش هزینه های مدیریت زباله های الکترونیکی همچون جمع آوری زباله، جداسازی و انتقال، تصفیه و بازیافت و دفع نهایی و همین طور کمپین های اطلاع رسانی و آگاهی عمومی و برنامه های آموزشی کمک می کنند.
تجربه آفریقا در مدیریت زباله های الکترونیکی رویکرد های جالبی را برای همه کشورها فراهم می آورد تا در هنگام ایجاد یک سیستم مدیریت زباله الکترونیکی در نظر بگیرند.
بازیافت زباله های الکترونیکی با پوست گوجه فرنگی محقق ایرانی دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا و همکارانش نشان دادند که با استفاده از میکرو و نانو ذرات به وجود آمده از پوست گوجه فرنگی و ذرت می توان عناصر گرانقیمت موجود در زباله های الکترونیکی را جذب کرد.
امیر شیخی، استادیار مهندسی شیمی دانشگاه ایالتی پنسیلوانیا، در این زمینه اظهار داشت: محصولات زائد مانند ذرت، تفاله چوب، پنبه و پوست گوجه فرنگی اغلب در محل های دفن زباله یا کمپوست قرار می گیرند. ما می خواستیم این محصولات زائد را به ذرات میکرو یا نانومقیاس تبدیل نماییم که قادر به استخراج عناصر کمیاب خاکی از زباله های الکترونیکی هستند. برای آماده سازی، تیم تحقیقات شیخی پوست گوجه فرنگی و ذرت را آسیاب کردند و تفاله چوب و کاغذ پنبه را به قطعات کوچک و نازک برش دادند و در آب خیس کردند. سپس، این مواد را به روشی کنترل شده واکنش شیمیایی دادند تا آنها را به سه بخش مجزا از مواد کاربردی تجزیه کنند که شامل "ریز محصولات (میکرو مقیاس) "، "نانوذرات" و "بیوپلیمرهای محلول" می شود. افزودن ریز محصولات یا نانوذرات به محلول های نئودیمیم پروسه جداسازی را شروع کرد و در نتیجه نمونه های نئودیمیم را جذب کردند.
به تازگی هم مجمع بین المللی زباله الکتریکی و الکترونیکی (WEEE) اعلام نمود که امسال پنج میلیارد و ۳۰۰ میلیون
دستگاه تلفن همراه دورریخته می شود. مطالعات نشان می دهد خیلی از افراد، گوشیهای قدیمی خودرا بجای بازیافت، نگه می دارند. مواد معدنی باارزش مانند مس در سیم یا کبالت در باتری های قابل شارژ که از زباله های الکترونیکی بازیافت نمی شوند، باید از معادن استخراج شوند. اسکال لورروی، مدیرکل WEEE اعلام نمود افراد بطور معمول به این حقیقت واقف نیستند که این مواد بی اهمیت، ارزش بسیار زیادی دارند و در سطح جهانی، حجم عظیمی را می سازند.
وی معتقد می باشد این دستگاهها، منابع بسیار مهمی محسوب می شوند که می توانند در تولید دستگاه های الکترونیکی یا تجهیزات دیگری مانند توربین های بادی، باتری های خودروی برقی یا پنل های خورشیدی که همگی برای گذار دیجیتالی و سبز به جوامع کم کربن، اهمیت اساسی دارند، استفاده شوند.
با توجه به حضور محصولات الکترونیک در زندگی روزمره همه جوامع، لزوم یک سیاست صحیح و چگونگی برخورد با بازمانده این محصولات مورد توجه است و باتوجه به اخطارهایی که در صورت ادامه این روند، درباره ی انباشت زباله های الکترونیکی در سالهای آینده داده می شود، ایران نیز به عنوان یک کشور درحال توسعه، موظف است سیاست و راهبردی مناسب اتخاذ کند تا بتواند علاوه بر داشتن نقشی موثر در کاهش این زباله ها و اثرات مخرب آنها، از فرصت های ایجادشده استفاده نماید.
منبع: bibadil.org