بی بدیل پرداز: در ماه های اخیر شاهد کشمکش های تشکیل ساختار هوش مصنوعی بین دولت، مجلس و شورا هستیم. حال مذاکرات برای تعیین ساختار واحد برای فرماندهی AI شروع شده و مقرر است تا یک ماه آینده تعیین تکلیف شود.
خبرگزاری مهر، گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: با تصویب «ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی» در دولت چهاردهم، یک دفعه دیگر چرخ سیاستگذاری در عرصه هوش مصنوعی به حرکت درآمده است؛ اما نه با سازمانی که وعده اش داده شده بود، بلکه با ستادی جدید. این تصمیم، درست در زمانی گرفته شد که سازمان پرحاشیه هوش مصنوعی، هنوز قبل از آنکه به درستی شکل بگیرد، با عدم تامین بودجه در عمل منحل شد و مدیران سازمان مربوطه استعفا دادند.
دولت ستاد هوش مصنوعی مصوب کرد، مجلس طرح AI را جلو می برد!
حالا ستاد جدید، مقرر است زیر نظر معاونت علمی ریاست جمهوری تشکیل گردد که ریاست آن با رییس جمهور (یا معاون اول) خواهد بود و معاون علمی رییس جمهور نیز به عنوان دبیر ستاد منصوب شده است. معاونت علمی اعلام نموده که با تشکیل این ستاد، درحال حاضر موضوع ایجاد سازمان ملی هوش مصنوعی کنار گذاشته شده است. اما این پایان ماجرا نیست، در سوی دیگر، مجلس شورای اسلامی با استناد به «سند ملی هوش مصنوعی» بازهم بر ضرورت تأسیس سازمان تاکید دارد و پیگیر تصویب «طرح ملی هوش مصنوعی» است. هم زمان، دولت نیز تلاش دارد تا از مسیر شورای عالی انقلاب فرهنگی، سند ملی هوش مصنوعی را در شورای عالی انقلاب فرهنگی اصلاح نماید و با شرایط جدید تطبیق دهد.
دو رویکرد متفاوت کارشناسان هوش مصنوعی/کدام ساختار برای AI بهتر است؟
در این میان، تعدادی از متخصصان و کارشناسان معتقد به ایجاد یک نهاد اجرائی دولتی و برخی دیگر طراحی یک نهاد از جنس هماهنگ کننده و تصمیم گیر را حیاتی می دانند و از این حیث اختلاف نظرهایی وجود داشته و دارد. طرفداران دیدگاه دوم اعتقاد دارند که دادن ماهیت اجرائی به ساختار هوش مصنوعی، سبب پیچیدگی و گرفتار شدن در بروکراسی های اداری و نظام دیوان سالار خواهد شد. از ین جهت، دو رویکرد متفاوت بین متخصصان و فعالان این حوزه در کشور شکل گرفته است به این صورت که برخی ستاد را قدمی عملی برای پیشبرد سیاستهای هوش مصنوعی در وضعیت فعلی می شناسند، اما عده ای دیگر هشدار می دهند که طبق سند ملی هوش مصنوعی، تنها تشکیل سازمان ملی مستقل می تواند ضامن حکمرانی مؤثر و پایدار در عرصه هوش مصنوعی باشد.
گلایه از بلاتکلیفی ساختاری هوش مصنوعی در کشور
برخی از متخصصان حوزه هوش مصنوعی نیز از بلاتکلیفی ساختاری هوش مصنوعی در کشور گلایه دارند و آنرا سبب سردرگمی فعالان و مدیران شرکت های فعال در عرصه هوش مصنوعی اشاره میکنند.
محمدمهدی ارسنجانی مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان فعال در عرصه هوش مصنوعی به خبرنگار مهر می گوید: هم اکنون چندین نهاد در عرصه هوش مصنوعی فعالیت دارند که این مساله موجب سردرگمی فعالان این حوزه شده است. بطور مثال دولت مصوب کرده است ستاد هوش مصنوعی تشکیل شود؛ از آن سو بازهم صحبت از این است که سازمان ملی هوش مصنوعی مقرر است احیا شود و به فعالیت خود ادامه دهد. نخستین و مهم ترین اقدام در سطح حاکمیت، تعیین تکلیف شفاف بین این دو نهاد است تا فعالان هوش مصنوعی بدانند باید به کدام مرجع مراجعه نمایند تا مسیر پیشرفت پروژه هایشان مشخص شود.
AI فقط زیرساخت پردازشی نیست؛ دسترسی به داده را مهیا کنید
این فعال حوزه هوش مصنوعی با انتقاد از دید محدود به زیرساخت هوش مصنوعی که آنرا فقط در سخت افزارهایی مانند GPU خلاصه می کند، تاکید می کند که داده های با کیفیت، عنصر کلیدی این حوزه هستند. او معتقد می باشد که پیشرفت در هوش مصنوعی بدون دسترسی به داده ممکن نیست و نیاز به ایجاد زیرساخت هایی وجود دارد که امکان اشتراک گذاری امن داده ها را برای محققان و شرکتها فراهم آورد. از آن سو دولت باید علاوه بر تامین سخت افزار، بر توسعه پلت فرم هایی متمرکز شود که جریان داده را بصورت مؤثر و ایمن در اختیار فعالان این حوزه قرار دهد.
تشکیل ستاد در دولت الگوی موفق تری است / پررنگ شدن نقش بخش خصوصی
در سوی دیگر اما یکی دیگر از فعالان حوزه هوش مصنوعی کشور، بر این باور است که دولت با تشکیل این ستاد، در عمل مسئولیت اجرا را به نهادهای غیردولتی واگذار کرده و خود در جایگاه سیاست گذار و تنظیم گر باقی می ماند و «پررنگ شدن نقش بخش خصوصی» از نقاط قوت تشکیل این ستاد خواهد بود. یعنی قرار نیست نهادی تشکیل گردد که خود در عرصه هوش مصنوعی ساختار سازمانی بوجود آورد و یا درگیر مسایل مربوط به نیروی انسانی، کارمند،
متخصص، خرید زیرساخت پردازشی و تهیه تجهیزات شود؛ چونکه پرداختن به این امور موجب کاهش چابکی خواهد شد. وی ضمن بیان این مطلب که این ستاد فقط نقش هماهنگ کننده دارد و وظیفه تقسیم کار بین نهادهای مختلف را بر عهده خواهد داشت، اشاره کرد: تشکیل این ستاد با تمرکز بر تصمیم گیری کلان و تقسیم وظایف میان دستگاهها، الگوی موفق تری است که مشابه آنرا در تشکیل ستادهایی برای فناوری نانو، لیزر و زیست فناوری شاهد می باشیم.
قانون بر ایجاد سازمان ملی هوش مصنوعی تأکید دارد
به لحاظ قانونی سند ملی هوش مصنوعی مصوب ۱۴۰۳/۴/۳۰، ساختار و چارچوب های کلی سیاستگذاری برای حوزه هوش مصنوعی را مشخص کرده و در آن تشکیل ساختارهایی مانند شورای ملی راهبری هوش مصنوعی و سازمان ملی هوش مصنوعی پیش بینی شده است. سازمانی که درحال حاضر کنار گذاشته شده و مقرر است ستاد مصوب دولت جایگزینی برای آن باشد.
مهدی شریعت زاده، پژوهشگر و متخصص حوزه هوش مصنوعی و علوم کامپیوتر ضمن بررسی ابعاد قانونی تشکیل ساختار هوش مصنوعی به مهر می گوید: با وجود تدوین سند ملی هوش مصنوعی، بازهم ابهاماتی درباره ی نحوه ی اجرای مفاد آن توسط دولت وجود دارد. باید توجه داشت که مفاد سند برای دولت لازم الاجراست، اما این که دولت در عمل چگونه این سیاستها را پیاده سازی کرده یا خواهد کرد، هنوز بطور دقیق روشن نیست.
طرح مجلس برای AI ذیل مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تعریف شده است
طرح ملی هوش مصنوعی که اخیراً کلیات آن در مجلس به تصویب رسید، نشان دهنده افزایش اختلاف نظرها میان دولت و مجلس درباره ی موضوع هوش مصنوعی و ایجاد یک ساختار اجرائی هماهنگ است؛ برای اینکه این طرح تاکید دارد که برای اجرای مصوبات شورای ملی راهبری و تحقق اهداف حاکمیتی در عرصه هوش مصنوعی، سازمان ملی هوش مصنوعی تشکیل شده و زیر نظر رییس جمهور فعالیت کند، طرحی که در تضاد با رویه دولت می باشد.
شریعت زاده با اشاره به جایگاه حقوقی طرح ملی هوش مصنوعی می گوید: این طرح ذیل مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی تعریف شده است لذا مجلس در عمل اختیار ایجاد تغییر در ساختارهای سازمانی مشخص شده در سند ملی را ندارد. به همین جهت نیز ناگزیر بوده در متن طرح، به سازمان اشاره کند. سند ملی هوش مصنوعی در عمل دست و پای طرح ملی را از حیث قانونی بسته است و حتی در صورتیکه از نظر کارشناسی اشکالاتی بر آن وارد باشد، مجلس امکان اصلاح ساختار آنرا نخواهد داشت.
سوالی که فعالان این حوزه دارند؛ این است که علیرغم این ساختارها و برنامه های قانونی در عرصه هوش مصنوعی هنوز مشخص نیست که دولت چطور این اقدامات را در عمل به نتیجه خواهد رساند؟
به جای مصوبات و قوانین به اجرای کاربردی هوش مصنوعی توجه کنیم
چیزی که بیش از تمامی مورد توجه فعالان حوزه هوش مصنوعی قرار دارد، عملیاتی کردن هوش مصنوعی در صنایع، دستگاهها، بخش خصوصی و شرکت های بزرگ فناوری اطلاعات و ارتباطات است.
به گفته دکتر شریعت زاده،
تجربه چند سال اخیر خصوصاً سه سال قبل نشان داده است که سرعت بخشی به توسعه هوش مصنوعی با چالش های زیادی هم راه است، بدین سبب بهتر است توجه از مصوبات و قوانین به اجرای کاربردی هوش مصنوعی معطوف شود. این پژوهشگر این پیشنهاد را هم مطرح می کند که اگر دولت به عنوان یک مشتری بزرگ از فناوری های هوش مصنوعی استفاده نماید، بخش خصوصی می تواند با ارائه راهکارهای مناسب و ساختن زیرساخت های مورد نیاز، نیازهای این بازار را تامین کند و بدین سان از ظرفیتهای بخش خصوصی برای پیشرفت کشور بهره برداری شود.
تکثر زیرساختی، روند پیشرفت را کند کرده است
چیزی که هم اکنون شاهد آن هستیم، وجود ساختارها و متولیان گوناگون در عرصه هوش مصنوعی است که موجب پراکندگی منابع مالی شده و تمرکز را از توسعه واقعی فناوری به سوی رقابت برای تثبیت جایگاه معطوف کرده است.
محمد سعید قاسمی، مدیرعامل یک شرکت دانش بنیان فعال در گفتگویی که با خبرنگار مهر داشت، تاکید می کند که داشتن یک متولی واحد و برنامه ریزی هماهنگ، کلید موفقیت در پیشبرد اهداف هوش مصنوعی است. بگفته او، نهادهای مختلفی مانند انجمن هوش مصنوعی، سازمان ملی هوش مصنوعی و کارگروه های گوناگون با بودجه و زیرساخت های جداگانه، این تکثر را باعث شده و موجب کاهش کارآیی شده است.
ساختار چندان مهم نیست؛ باید به فاکتورهای جهانی فناوری AI برسیم
رئیس انجمن صنفی کارفرمایی شرکت های فناور هوش مصنوعی و اقتصاد دیجیتال ایران نیز معتقد می باشد که سازمان هوش مصنوعی یا تشکیل هر ساختار دیگر مهم نیست، موضوع مهم پیشرفت فاکتورهای جهانی این فناوری است.
داوود ادیب به مهر می گوید: تشکیل سازمان هوش مصنوعی از چند سال قبل در برنامه دولت بود، اما چون خیلی بصورت عجله ای شکل گرفت و شاید چون دولت جدید هم آمادگی این مساله را نداشت، انتظار داشتیم که نتواند کارهای خودش را به درستی انجام دهد ولی درنظر بگیرید به هر اسمی که باشد، سازمان، شورا یا یک نهاد اجرائی مانند وزارت ارتباطات و معاونت علمی این مساله مهم نیست. اصلاً مهم نیست سازمانی به نام هوش مصنوعی باشد یا شورای عالی و وزارت خانه ای به این منظور تشکیل گردد مهم این است که کار صورت گیرد، این که ما موافق این سازمان و آن سازمان باشیم هم مهم نیست.
فیلترینگ و محدودسازی شبکه ملی اطلاعات مانع رشد AI در کشور
ادیب بر این باور است مهم این است که در دولت اراده ای وجود داشته باشد تا برمبنای فاکتورهای بین المللی آمادگی هوش مصنوعی در سه رکن حکمرانی، زیرساخت و تکنولوژی زمینه های مناسب شکل بگیرد. اگر ما در این سه شاخص اصلی ظرفیت مناسب را داشته باشیم، دیگر مهم نیست اسم سازمان هوش مصنوعی یا هر ساختار دیگری مطرح باشد، مهم این است که در این سه شاخص ظرفیت خوبی داشته باشیم و اگر این ظرفیت پیدا شود در قالب هر نهادی که این اتفاق افتاد، می توانیم هم مسیر با کشورهای توسعه یافته هوش مصنوعی را کاربردی نماییم. نگاه حاکمیت به هوش مصنوعی باید با فراهم کردن زیرساخت های مناسب همراه باشد، بدون این که محدودیت هایی مانند فیلترینگ شدید یا محدودسازی شبکه ملی اطلاعات مانع رشد شود.
با مجلس و شورا اجماع می نماییم / سند ملی هوش مصنوعی اصلاح می شود
در حالی که شاهد بی نظمی هایی در تعیین ساختار این فناوری مهم، حیاتی و تحول آفرین قرن حاضر هستیم، به شکلی که دولت ستاد خودرا مصوب می کند و مجلس طرح متفاوتی را دنبال می کند، حسین افشین، معاون علمی رییس جمهور، پاسخ به این بلاتکلیفی ها را در یک جمله بیان می کند: «با مجلس و شورا به اجماع می رسیم.» او دو روز پیش در جواب سوال خبرنگار مهر درباره ی بلاتکلیفی های موجود اظهار داشت: امیدوار هستم تا یک ماه آتی، ساماندهی کلی و اصلاح غائی در عرصه هوش مصنوعی بوسیله سند ملی هوش مصنوعی، طرح ملی هوش مصنوعی و مصوبات مرتبط داشته باشیم که با تعیین فاکتورها و مکانیزم های مشخص و همکاری میان دستگاهها، بتوانیم حوزه هوش مصنوعی را به پیش ببریم.
افشین در ادامه اصرار کرد که باید یک ماه فرصت داده شود تا طرح ملی هوش مصنوعی و هم ستاد توسعه فناوری و کاربرد هوش مصنوعی چکش کاری شود. همین طور مقرر است ستاد هوش مصنوعی در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح شود تا به اجماعی واحد در این زمینه برسیم.
افق ۱۴۱۲؛ آیا در بین ۱۰ کشور پیشرو هوش مصنوعی قرار می گیریم؟
بر اساس سند ملی هوش مصنوعی، کشورمان در افق سال ۱۴۱۲ باید با برخورداری از زیست بوم هوش مصنوعی پیشرفته و نوآور، تکیه بر قابلیت ها و توانمندی های ملی و همین طور استفاده هوشمندانه از تعاملات جهانی، در میان ۱۰ کشور پیشرو هوش مصنوعی جهان قرار گیرد.برای دستیابی به این هدف، بهتر است در این ۸ سال باقیمانده بجای اختلاف و کشمکش، هرچه سریع تر وارد فاز اجرائی در عرصه هوش مصنوعی شویم. ایجاد بستر واقعی برای «توسعه خدمات و محصولات در عرصه هوش مصنوعی» و فراهم کردن «دسترسی فعالان فناور به داده های کلان» همچون الزامات حیاتی این مسیر است. مانع زدایی درباب امنیتی سازی داده موضوعی است که بر سر آن وفاق وجود دارد و در این جهت مرکز ملی فضای مجازی و وزارت ارتباطات و… باید نسبت به رفع موانع کمک کنند.بخشی از زیرساخت پردازشی AI تامین شد/جانمایی GPU ها در ۱۰ نقطه تهران
از دیگر الزامات مهم برای رسیدن به این جایگاه، تامین زیرساخت های پردازشی قدرتمند برای تیم های تحقیقاتی، شرکتها و دانشگاه ها است. موضوعی که در دستور کار معاونت علمی قرار گرفته و تا حالا نسبت به واردات نخستین محموله سرورهای هوش مصنوعی اقدام نموده و زیرساخت موجود بر پایه نسل های نوین پردازنده های H۱۰۰، H۲۰۰ و B۲۰۰ در مراکز تهران، کرج و پردیس مستقر شده است.
بر اساس اعلام رسمی معاونت علمی، مجموع زیرساخت های هوش مصنوعی در بخش دولتی و خصوصی که قبل تر کمتر از یک میلیون دلار بود، حالا به حدود ۳۰۰ میلیون دلار بالا رفته است. واحدهای پردازش گرافیکی (GPU) در مرحله ابتدایی مقرر است در تهران و در ۱۰ نقطه مختلف، با فاصله حدود ۱۰۰ کیلومتر جانمایی شود تا امکان پردازش داده های کلان و اجرای پروژه های بزرگ هوش مصنوعی برقرار شود.
نکته پایانی
نکته مهم در پیشبرد پروژه هوش مصنوعی، ضرورت اجماع و هماهنگی بین نهادها و مجموعه های حاکمیتی است که با تمرکز بر اجرای عملیاتی، زیرساخت های لازم همچون دسترسی به داده ها و امکانات پردازشی در اختیار پژوهشگران و دانشگاه ها و … قرار بگیرد. تنها از این مسیر است که ایران می تواند به اهداف طولانی مدت خود در تبدیل شدن به یکی از ۱۰ کشور پیشرو در هوش مصنوعی برسد و ظرفیتهای این فناوری تحول آفرین را به نحو مؤثری در صنایع و جامعه به کار گیرد.
اکنون زمان آن رسیده است که با عبور از اختلافات ساختاری، قدمهای عملی و هماهنگ برای توسعه واقعی هوش مصنوعی در کشور برداشته شود؛ مسیری که بنظر می رسد باید تا یک ماه آتی منتظرش باشیم.
منبع: bibadil.org